دعای عرفه یک زمینه ای برای نهضت عاشوراست. برخی از دعاها برای جبران گذشته است که انسان سیّئات گذشته را با دعا ترمیم کند. برخی از دعاها آنقدر سطحش بالاست و گوهرش عمیق است که هم گذشته را ترمیم می کند، و هم آینده را می سازد.

سالار شهیدان، حسین بن علی بن أبیطالب (ع) مهم ترین عنصر محوری دعای عرفه را در اوائل آن دعا یاد کرده است؛ و آن آموختن نحوه سپاسگزاری است که ما خدا را چگونه شکر بکنیم، و در قبال چه نعمت شکر بکنیم. انسان در برابر هر نعمتی موظف به سپاسگزاری است؛ که فرمود : ما ب کم م ن ن عمه فم ن الله (1). برخی ها روی نعمت های مادی، خدا را می ستایند، و برخی ها روی نعمت های معنوی؛ و جامع نعمت های مادی و نعمت معنوی، حکومت دینی و نظام دینی است. اگر حکومت دینی در یک جامعه ای مستقر شد؛ هم مواهب معنوی برای آن ملّت میسّر است، هم مواهب مادی.

برخی از دعاها برای جبران گذشته است و برخی از دعاها آنقدر سطحش بالاست و گوهرش عمیق است که هم گذشته را ترمیم می کند، و هم آینده را می سازد

شکر به دنیا آمدن درعصر ظهور اسلام

وجود مبارک سالار شهیدان (ع) این عاشورا را با آن دعاها شروع کرده؛ و طوری دعای عرفه اثر گذاشت که دعای عرفه سیّد السّاجدین، امام سجاد (ع) هم از این موهبت تهی نیست ! عنصر محوری دعای عرفه امام سجاد را همان عنصر محوری دعای عرفه حسین بن علی(ع) تشکیل می دهد و آن این است که به خدا عرض می کند : خدایا ! من سپاسگزارم که مرا قبلاً به دنیا نیاوردی. و اگر من در عصر جاهلیّت به دنیا آمده بودم، و خدای ناکرده بت پرست یا دو گانه پرست زندگی می کردم و می مردم، چه می شد ؟! ترا شاکرم که مرا به دنیا نیاوردی؛ اینقدر صبر کردی تا عصر جاهلیّت به عصر علم و تمدّن اسلامی تبدیل بشود؛ وحی ای بیاید، الهامی بیاید، حجاز را روشن بکند، جاهلیّت را از بین ببرد، پیامبری مبعوث بشود، و زمینه ظهور حکومت اسلامی تشکیل بشود؛ در چنین فضائی مرا به دنیا آوردی، که من در فضای دین نفس می کشم.

بازبودن درهای بهشت درفضای حکومت اسلامی

آنها که قبل از انقلاب اسلامی زنده بودند؛ گرچه معذورند، ولی مأجور نیستند! آنها که آدم خوبی بودند، گناهی هم نکردند، لکن دستشان از انقلاب اسلامی کوتاه بود؛ از این مائده و مأدبه الهی محرومند. جوانهائی که قبلاً به دنیا آمدند و در همان دوران طاغوت رخت بر بستند، از بسیاری از فیوضات محرومند. ما که به لطف الهی در فضای حکومت اسلامی نفس می کشیم؛ درهای بهشت به روی ما باز است، درهای جهنّم بسته است؛ مثل ماه مبارک رمضان.

الآن اگر کسی بخواهد جزء رهبان لیل و اسد النّهار (2) باشد، یعنی راهب شب باشد و شیر روز؛ برای او کاملاً میسّر است. فضا آماده است، دولت و ملّت در خدمت اویند. و اگر خدای ناکرده بخواهد راه جهنّم را طی کند، فضا مناسب نیست؛ دولت و ملّت با او مخالف است. الآن درهای جهنّم بسته است؛ مگر کسی با فشار و قهر و تقلّب در جهنّم را باز کند! و درهای بهشت به روی مردم باز است، و بهشت رفتن بسیار آسان است.

خواندن  دعا آمیخته با هیچ چیزدیگر نباشد ! همانطور که یک مداح یا روضه خوان در اثناء ذکر مصیبت، اگر دعا بخواند ناهماهنگ است؛ در اثناء دعا هم اگر کسی  مداحی کند، ناهماهنگ است. بگذارید دعا، دعا باشد؛ و مداحی، مداحی!

محوریت علمی ایران اسلامی پس از پیروزی انقلاب

بسیاری از مسائل قبل از انقلاب مطرح نبود، بعد از انقلاب مطرح شد. یک وقت گفته می شد که : اطلبوا الع لم و لو ب الصّین (3)، الآن حرف جهان این است : اطلبوا الع لم و لو ب قم. بیش از 50 کشور در قم طلبه دارند.آن روزگار گذشت که چین و امثال چین محور تمدّن بود، الآن مدار تمدّن، ایران اسلامی شد. این نیست، مگر به برکت همان مطلبی که حسین بن علی (ع) در آغاز دعای عرفه دارد !

او عرض می کند : خدایا ! تو را شاکرم که در فضای حکومت دینی و نظام اسلامی مرا به دنیا آوردی، و من از این نظام برخوردارم. این به منزله واس طه الع قد دعای عرفه است، که در پیشانی این دعا این جمله ها می درخشد. و وجود مبارک امام سجاد هم همین راه را طی کرده است؛ دعای عرفه را اصولاً برای ترغیب مردم به حکومت اسلامی خوانده است. در دعای نورانی وجود مبارک امام سجاد به عنوان دعای عرفه، همین مطلب کاملاً می تابد.

راههای بهره مندی بیشتر از معارف دعای عرفه

پیشنهاد ما به شما برادران بزرگوار که عهده دار برگزاری هر چه باشکوهتر این مراسم هستید، این است که اوّلاً یک ترجمه خوبی از این دعای عرفه در اختیار نسل جوان قرار بگیرد. و ثانیاً خواندن این دعا آمیخته با هیچ چیزدیگر نباشد! همانطوری که یک مداح یا روضه خوان در اثناء ذکر مصیبت، اگر دعا بخواند ناهماهنگ است؛ در اثناء دعا هم اگر کسی بخواهد مداحی کند، ناهماهنگ است. بگذارید دعا، دعا باشد؛ و مداحی، مداحی! مداحی را یا قبل انجام بدهید، یا بعد انجام بدهید؛ دعا را بگذارید خالصاً دعا باشد. و خیلی طولانی نباشد که افرادی مثل ما نتوانند شرکت کنند. هر کسی بتواند در این مائده الهی حضور پیدا کند، و خسته نشود؛ با آهنگ خوب هم بخوانند.

البتّه اگر اشعار دلپذیری که نّ م ن الشّ عر ل ح کمه(4) و به منزله ترجمه بخشی از فرازهای این دعاست، خوانده بشود، بی اثر نیست! چون در حقیقت،معناو تفسیر و ترجمه و شرح دعاست و بیگانه نیست.

ضرورت کار محققانه و عمیق در اسناد و مدارک دعای عرفه

یکی از کارهائی که یا سازمان تبلیغات، یا بخش های فرهنگی دیگرباید این رسالت را به عهده بگیرند این است که : هم سند این دعا را و هم آن بخش افزوده ای را که مرحوم ابن طاوس ذکر کرده است به طور عمیق بررسی کنند، چون برخی ها در نشر این دعا فقط تا آن قسمتی که مرحوم مجلسی (رض) نقل کرده است، بسنده می کنند؛ آن مقداری که بسیار پر فروغ است و از برکات ابن طاوس (رض) است، آن را کمتر بازگو می کنند. سند آن بخش هائی که ابن طاوس اضافه کرده است، آن را هم بررسی کنند که متقن باشد و معلوم شودکه این ذیل هم مثل صدر، مسند است.

کاری که از انگیزه ساخته است، از اندیشه ساخته نیست

کارائی« انگیزه » در برابر ( اندیشه ) برای تحوّل انسان

مطلب دیگری که درباره دعاست، این که : وقتی حوزه های علمیه تعطیل شد، وقتی جبهه ها به کام آنها و به نام آنها (امویان)پایان پذیرفت؛ تنها راه، راه عاطفه بود و عقل عملی. تا زمان خود پیغمبر (ص) و علی بن أبیطالب (ع) و بخشی از زمان امام مجتبی (ع)،هر دو راه باز بود؛ هم راه عقل نظر، هم راه عقل عمل. یعنی هم مردم را با اندیشه های علمی، با معارف اسلامی آشنا می کردند، و هم با انگیزه های دلپذیر. کاری که از انگیزه ساخته است، از اندیشه ساخته نیست.

الآن شما می بینید بسیاری از ماها ممکن است مقتل سالار شهیدان، حسین بن علی (ع) را مطالعه بکنیم با سندهای معتبر؛ امّا اشکی از چشمان ما جاری نشود. امّا همین که مداح دهان باز کرد، با یک آهنگ خوبی عرض ادب می کند؛ اشک ها جاری می شود. این اشک در اختیار علم نیست، در اختیار اندیشه نیست؛ در اختیار انگیزه است، در اختیار جاذبه است، در اختیار عاطفه است.

سخنرانی آیت الله جوادی آملی (مدظلّه العالی) در دیدار با مسئولین اداری استان قم و برگزار کنندگان مراسم دعای عرفه ـ قم ؛ مؤسسه تحقیقاتی اسراء ـ 30 / 11 / 1380

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) نحل / 53 (2) الکافی / 2 / 232

(3) وسائل الشیعه / 27 / 27 (4) من لا یحضره الفقیه / 4 / 379

خوان حکمت روزهای دوشنبه وپنج شنبه منتشر می شود