روشهاى تربیت و تزکیه نفس در اسلام به طور کلى بر دو قسم است: قسمتى از آنها مربوط به خود انسان است مانند یاد مرگ و قیامت و مراقبه و محاسبه و انجام عبادات مانند نماز و روزه و تفکر و اندیشیدن در موجودات نظام هستى و... که تمام اینها تأثیر خاص خود را در جهت تزکیه روح بشر دارد. و بخشى از آن مربوط به افرادى است که مىخواهند انسان را تربیت و هدایت کنند مانند رهبران دینى که از روشهاى مختلفى از قبیل انذار و تبشیر نصحیت، موعظه بهره مىگیرند گرچه این قسمت با قسم اول بىارتباط نخواهد بود زیرا روشهاى یاد شده در قسم اول را (مانند یاد مرگ مراقبه، محاسبه، تفکر) انسان به وسیله آموزشهاى انبیاء و اولیاء الهى مىآموزد. و از سویى تصمیم گیرنده در جهت تزکیه و تربیت خود انسان است که قابلیت لازم را براى بهرهگیرى از نصایح و مواعظ رهبران الهى فراهم مىکند. حضرت باقرعلیه السلام مىفرماید: «من لم یجعل له من نفسه واعظاً فانّ مواعظ الناس لن تغنى عنه شیئاً»(130) در این فصل به هر دو روش اشاره مىشود: 130) تحف العقول، ص 294.